Podczas Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego prezentowane są pałace i kompleksy dworskie, muzea, klasztory, wiekowe ogrody i stare nekropolie oraz zabytki budownictwa i sztuki ludowej, będące świadectwem kultury i historii Małopolski. Organizatorzy starają się aby przynajmniej kilka spośród zabytków pokazywanych podczas danej edycji stanowiły obiekty na co dzień nieudostępniane do zwiedzania, a miejsca znane i lubiane pokazywane są z zupełnie innej, często nieoczywistej perspektywy.
Realizatorem przedsięwzięcia jest Małopolski Instytut Kultury w Krakowie. To coroczne święto zabytków organizowane jest w dwa majowe weekendy.
X Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego 2008
Ptaszkowa - kościół pw. Wszystkich Świętych
Ptaszkowa to miejscowość malowniczo położona na Sądecczyźnie, u podnóży Beskidu Niskiego. Od pobliskiego Grybowa dzieli ją zaledwie kilka kilometrów. Początki wsi datowane są na XIV w., kiedy to przywilej lokacyjny dla Ptaszkowej wydała królowa Jadwiga, wdowa po Władysławie Łokietku (1336), lecz wieś wówczas nie powstała. Nowy akt lokacji wydał Kazimierz Wielki w 1359 roku, osadzając tu sołtysa Mikołaja de Mestza. Ptaszkowa była wsią królewską, i, jak poświadczają zapiski w księgach sądowych, dość zamożną. Od czasu swego powstania podlegała parafii grybowskiej. Po wzniesieniu miejscowej świątyni w połowie XVI w. stała się samodzielną parafią. Jednak już przed 1618 roku znów została włączona do parafii grybowskiej. Parafię w Ptaszkowej ponownie erygowano ok. 1770 roku.
Kościół jest położony wśród wysokich drzew i otoczony drewnianym ogrodzeniem z bramkami nakrytymi gontowymi daszkami. W pobliżu kościoła wznosi się murowana dzwonnica projektu Zdzisława Mączeńskiego (1930). Drewniana świątynia została zbudowana w 1555 roku przez Jana Joachima Kuklę, cieślę z Grybowa. Gruntowny remont przeszła w latach 1880-1883, wtedy przekształcono wieżę i sygnaturkę, a także oszalowano (obito deskami) ściany kościoła. W 1929 roku powiększono kościół, dzieląc jego korpus na dwie części i rozsuwając je. Między te dwie części wstawiono transept, czyli poprzeczną nawę. W tej postaci świątynia zachowała się do naszych czasów. Drewniany kościół jest zbudowany w konstrukcji zrębowej, jako jednonawowy, ze wspomnianym transeptem. Po stronie zachodniej znajduje się wieża o pochyłych ścianach, z kruchtą w przyziemiu. Od wschodu zamyka świątynię wieloboczne prezbiterium, do którego od północy przylega zakrystia, a od południa przedsionek.
Wnętrze świątyni nakrywają stropy, na skrzyżowaniu zaś nawy i transeptu wzniesiono pozorne sklepienie kopulaste. Pokrywa je – jak również ściany – wielobarwna polichromia figuralna i ornamentalna wykonana w latach 1929-1932 przez Józefa E. Dutkiewicza. Starsze malowidła ścienne (1776), przedstawiające sceny ze Starego Testamentu oraz św. Marię Magdalenę, zachowały się w kruchcie przy południowej ścianie nawy. Wykonał je zapewne miejscowy twórca, na co wskazuje ludowy charakter tych przedstawień. Najcenniejszym obiektem jest rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, znajdująca się w prawym ołtarzu bocznym, pochodząca z ok. 1420 roku. Figura ta, nazywana Madonną ze słonecznikiem (od trzymanego przez Maryję kwiatu). Jednym z najstarszych elementów jest kamienna chrzcielnica z 1506 roku, nieco młodsze są wczesnobarokowe, XVII-wieczne ołtarze boczne, wzbogacone o rokokowe detale. Rokokowe w formie są niezwykle bogato zdobione i barwnie polichromowane ławki, ambona i konfesjonały (1777). Późnobarokowy ołtarz główny, wykonany w 1864 r., mieści w części środkowej szczególnie czczony przez wiernych obraz Matki Bożej Radosnej, pochodzący z 1. poł. XVIII w. W świątyni znajduje się jeszcze kilka interesujących obrazów, m.in. Przemienienie Pańskie na górze Tabor (XVII w.).
Z kościołem w Ptaszkowej związany jest jeszcze jeden niezwykły zabytek – drewniana płaskorzeźba przedstawiająca modlącego się w Ogrojcu Chrystusa i dwóch śpiących apostołów. Do Ptaszkowej trafiła zapewne w XIX w. i znajdowała się w niszy na zewnątrz wschodniej ściany kościoła. W trakcie gruntownej konserwacji przeprowadzonej w latach 2000-2003 odsłonięto spod nawarstwień farb pierwotną strukturę rzeźby, a także odkryto kryptosygnaturę Wita Stwosza wplecioną w szatę św. Jana. Płaskorzeźba ta powstała zapewne dla krakowskiego kościoła Mariackiego ok. 1493-1495 roku Obecnie jest eksponowana w Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu [źródło tekstu dnidziedzictwa.pl].
Drewniany kościół w Ptaszkowej należy do Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce
Grybów - Muzeum Parafialne
Miasteczko Grybów jest położne w połowie drogi pomiędzy Nowym Sączem a Bieczem, nad rzeką Białą. Jego lokacji, na terenie istniejących już wsi, dokonał w 1340 roku król Kazimierz Wielki. Równocześnie powstała parafia grybowska wraz z ufundowanym przez tegoż króla murowanym kościołem, noszącym wezwanie św. Katarzyny.
Oprócz wspomnianego kościoła parafialnego w Grybowie istniały jeszcze kościoły św. Bernardyna, św. Anny i św. Krzyża. Najdłużej z nich przetrwał kościół św. Bernardyna, spalony w 1945 r. Ponad 600-letni kościół parafialny został ze względu na zły stan rozebrany w 1908 r. Na jego miejscu wzniesiono nową, istniejącą do dzisiaj, neogotycką, monumentalną świątynię. Ten halowy kościół o wnętrzu podzielonym trzydziestoma dwoma filarami powstał według projektu warszawskiego architekta Józefa P. Dziekońskiego, dokończonego przez Zdzisława Mączeńskiego.
Budynek plebanii wzniesiono, jak wskazuje data na belce stropowej, w 1699 roku. Jest on parterowy, zbudowany z drewna modrzewiowego w konstrukcji zrębowej, nakryty dachem czterospadowym. W zachodniej części budynku, w dużej sali, mieszczą się zbiory grybowskiego Muzeum Parafialnego. Pochodzą one głównie ze wspomnianych, nieistniejących już kościołów: parafialnego św. Katarzyny i drewnianego św. Bernardyna. Prezentowane są tutaj także obiekty z okolicznych cerkwi i kapliczek oraz z grybowskiej synagogi. Muzeum zawdzięcza swe istnienie tutejszemu proboszczowi, księdzu Janowi Solakowi, który założył je w 1946 roku, oraz księdzu Adamowi Kaźmierczykowi (proboszczowi w latach 1962-1987), który pomnożył jego zbiory.
Do najcenniejszych zbiorów należy z pewnością gotyckie (ok. 1450), malowane na desce przedstawienie św. Zofii z trzema córkami, wykonane przez warsztat z Małopolski, oraz późnogotycki obraz Świętej Rodziny. Na pierwszym planie znajdują się siedzące Maryja i św. Anna z małym Jezusem na kolanach, a za nimi stojący czterej mężczyźni (zapewne, między innymi, św. Józef i św. Joachim) ubrani w stroje noszone na początku XVI w. (oba obrazy znajdują się obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie).
Oprócz tych najstarszych obiektów znajduje się tutaj wiele XVIII- i XIX-wiecznych obrazów, rzeźb, a także wyrobów rzemiosła artystycznego, m.in. naczyń liturgicznych. Spośród obrazów do ciekawszych należy malowany na płótnie wizerunek św. Sebastiana, powstały w 1. poł. XVII w., wśród rzeźb – ekspresyjne przedstawienie św. Jana Nepomucena (2. poł. XVIII w.) Sztukę cerkiewną reprezentują ikony apostołów oraz Chrystusa Pantokratora (Sędziego), a także ozdobne ewangeliarze pochodzące z okolicznych cerkwi. W grybowskim Muzeum można także zobaczyć obiekty należące do kręgu tradycji żydowskiej. Są to świeczniki używane w domach w czasie świąt oraz kilkusetletni pergaminowy zwój Starego Testamentu [źródło tekstu dnidziedzictwa.pl].
Budynek plebanii w Grybowie należy do Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce
Nowy Sącz, Kolonia Kolejowa - osiedle robotnicze
Pod koniec XIX wieku doszło do szybkiego rozwoju miast w całej Europie. Rozwijający się przy tym transport spowodował stworzenie sieci dróg kolejowych.
W Galicji, która była wówczas prowincją państwa austriackiego, systematycznie budowano linie kolejowe. Przez Nowy Sącz poprowadzono tzw. tarnowsko-leluchowską linię kolei żelaznej (1874-1876). Do naprawy taboru kolejowego obsługującego tę linię zorganizowano w Nowym Sączu Warsztaty Kolejowe. Powstanie dworca kolejowego oraz wytyczenie reprezentacyjnej ulicy łączącej centrum historycznego miasta z dworcem, spowodowały, iż miasto rozbudowywało się w tym właśnie kierunku.
W pobliżu Warsztatów Kolejowych i dworca kolejowego pod koniec XIX w. powstało osiedle nazywane Kolonią Kolejową. Realizacja tego przedsięwzięcia urbanistycznego należała do austriackich władz kolejowych. Decyzja o budowie osiedla robotniczego została podjęta w 1890 r., a rok później w Wiedniu opracowano jego plany. Przewidywały one budowę kolonii liczącej ok. stu domów dwu-, cztero- i wielorodzinnych. Każdy z budynków był usytuowany na wydłużonej działce, mieszczącej ogród i niewielkie zabudowania gospodarcze w głębi. Działki zostały zgrupowane w większe bloki, a całe osiedle założono na regularnej siatce ulic przecinających się pod kątem prostym.
Niedługo po rozpoczęciu budowy osiedla kolejowego w jego pobliżu wzniesiono także budynki użyteczności publicznej. W latach 1896-1897 zbudowano szkołę im. Władysława Jagiełły.
Prawie w tym samym czasie powstał kościół pw. św. Elżbiety (nazywany kolejowym), zaprojektowany przez znanego krakowskiego architekta, Teodora Talowskiego. Usytuowane blisko siebie budynki zbudowane są z cegły, a zdobiące je detale wykonane z jasnego tynku i kamienia.
Około 1907 r. wzniesiono piętrowy Dom Robotniczy, według projektu Jana Stobieckiego z Lwowa. Działała w nim czytelnia i teatr amatorski, mieściła się tam także sala przeznaczona dla chóru i orkiestry. Dom Robotniczy został przebudowany w latach 20. przez Szczepana Sławińskiego. Architekt ten w latach 30. przebudował także kościół pw. św. Elżbiety/ W 1983 roku nowosądecka Kolonia została wpisana do rejestru zabytków [źródło tekstu dnidziedzictwa.pl].
Nowy Sącz, ratusz
Miasto Nowy Sącz, położone przy ważnym trakcie handlowym prowadzącym z Węgier do Krakowa, było lokowane w 1292 roku przez króla czeskiego Wacława II.
Centrum średniowiecznego układu urbanistycznego Nowego Sącza jest prostokątny rynek z szachownicowym układem ulic. Najstarszy nowosądecki ratusz – parterowy, murowany – mieścił się nieopodal kościoła św. Małgorzaty. Kiedy około połowy XV wieku został wykupiony na dom dla wikarych, nową siedzibę władz miejskich wzniesiono w rynku. Ratusz ten, rozbudowany w drugiej połowie XVI wieku w stylu renesansowym, na początku XVII wieku zniszczył pożar. Odbudowany został jako piętrowy budynek z wieżą i zegarem. W 1834 roku podwyższono go i dobudowano portyk kolumnowy. Pożar w 1894 roku całkowicie zniszczył ratusz oraz północno-zachodnią część miasta.
Inicjatorem budowy nowego (trzeciego) ratusza był burmistrz miasta Lucjan Lipiński. Z dostarczonych władzom miasta dwóch projektów: neogotyckiego, autorstwa Juliana Niedzielskiego działającego w Wiedniu, oraz eklektycznego gmachu zaprojektowanego przez Jana Perosia, wybrano ten ostatni. Budynek wzniesiono w latach 1895-1897. Wykonawcą prac budowlanych był znany krakowski architekt Karol Knaus.
Nad wysuniętym przed budynek arkadowym wejściem znajduje się smukła wieża. Nad oknami umieszczony jest fryz nadokienny z herbami trzydziestu trzech miast polskich, z którymi Nowy Sącz utrzymywał kontakty handlowe. Czterokondygnacyjną, niezwykle urozmaiconą wieżę obiega w górnej części ganek z ażurową, metalową balustradą, a powyżej, tuż pod hełmem jest umieszczony zegar (wykonany w około 1901 roku przez firmę Ludwiga Hainza z Pragi). Figura nad wejściem to św. Jadwiga trzymająca berło i wieniec laurowy. Natomiast podtrzymujące balkon rzeźby to Atlanci - wykonane przez Stanisława Wójcika, profesora krakowskiej ASP.
We wnętrzu ratusza dominują umieszczone centralnie, reprezentacyjne schody wiodące na wysoki parter i piętro. Po lewej stronie holu wejściowego widoczny jest herb ziemi sądeckiej, a po prawej – miasta.
Najważniejszym i najbardziej okazałym pomieszczeniem ratusza jest sala posiedzeń.
Nakrywa ją neorenesansowy strop kasetonowy, a ściany zdobią malowidła przedstawiające ważne wydarzenia i postaci z dziejów miasta, m.in.
- króla Kazimierza Wielkiego wydającego akt erekcyjny zamku królewskiego,
- powitanie Jadwigi podążającej do Krakowa, aby objąć tron Piastów,
- synów Kazimierza Jagiellończyka z Janem Długoszem i Filipem Kallimmachem,
- powitanie Jana III Sobieskiego wracającego spod Wiednia.
Malowidła te wykonał w 1911 roku Piotr Spitzmann-Karwosiecki. W sali znajdują się również bardzo dekoracyjne piece kaflowe, ozdobione wizerunkiem Orła Białego [źródło tekstu dnidziedzictwa.pl].
Zdjęcia wykonane podczas X Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego
Autor zdjęć: Marek Ciuła
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz